Category

Πως να κάνεις

Category

Το βάρος του παιδιού μου (my-diet.gr)

Το βάρος ενός υγιές παιδιού όπως και των ενηλίκων εξαρτάτε κυρίως από την προσλαμβανόμενη ενέργεια και την καταναλωμένη ενέργεια(ενεργειακό ισοζύγιο).

Αυτό το ενεργειακό ισοζύγιο εξαρτάται από τις θρεπτικές απαιτήσεις(ενεργειακές) που είναι ανάλογες με την ηλικία και το φύλλο αλλά και τις ενεργειακές καύσεις (π.χ. φυσική δραστηριότητα κ.α.). Έμμεσα όμως το ενεργειακό ισοζύγιο του παιδιού επηρεάζεται έμμεσα και από το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον του παιδιού. [24]
Τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε μία αύξηση του βάρος των παιδιών που οφείλεται κυρίως στην αλλαγή των διατροφικών συνήθειων και στην μείωση της φυσικής δραστηριότητας.

Είναι το παιδί μου παχύσαρκο
ή υπέρβαρο;

Η υγιεινή διατροφή και η φυσική δραστηριότητα ρυθμίζουν το σωματικό βάρος μέσω του ισοζυγίου της προσλαμβανόμενης και της καταναλωμένης ενέργειας. [11]

Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείτε μία αύξηση της παχυσαρκίας με αποτέλεσμα να αποτελεί πλέον ένα σημαντικό πρόβλημα των δυτικών χωρών. Στην Ευρώπη των 27 το 20% των παιδειών είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα[3].

Μία ιδέα για το βάρος του παιδιού σας μπορείτε να έχετε από τους υπολογισμούς ΒΜΙ- Παιδειών ηλικίας 5-19 ή να το υπολογίσετε μόνοι σας όπως φαίνεται παρακάτω.
Η εκτίμηση του βάρους των παιδιών ηλικίας 5-19 γίνεται με την σύγκριση του Δείκτη μάζας σώματος τους με τις αντίστοιχες τιμές άλλων παιδιών του ίδιου φύλλου και ηλικίας ενός πληθυσμού αναφοράς. Αναλυτικότερα το βάρος των παιδιών ηλικίας 5-19 εκτιμάτε υπολογίζοντας το BMI (βάρος σε kgr/ ύψος σε m x ύψος σε m) και με βάση την ηλικία και το φύλο του παιδιού προσδιορίζετε το z-score ή εκατοστιαία θέση στο διάγραμμα ανάπτυξης[11].

Με βάση το παγκόσμιο οργανισμό υγείας (WHO) για παιδιά ηλικίας 5-19 έχουμε [9]:

– υπέρβαρο παιδί έχουμε όταν το z-score είναι > +1SD ή είναι > από την 97η εκατοστιαία θέση

-παχύσαρκο παιδί έχουμε όταν το z-score είναι > +2 SD ή είναι > από την 85η εκατοστιαία θέση

-ελλιποβαρή παιδί έχουμε όταν το z-score είναι > -2SD ή είναι < από την 3η εκατοστιαία θέση

Παραδείγματα:

Α.)Αν έχετε ένα αγόρι ηλικίας 5 ετών και 6 μηνών, με ύψος 1,18m και βάρος 25kg
υπολογίζετε το BMI= Βάρος/ύψος x ύψος= 25/1,18 x 1,18=25/1,3924=17,9546

Στο διάγραμμα αγόρι ΒΜΙ-για ηλικία προσδιορίζουμε με την βοήθεια των κάθετων νοητικών γραμμών από το υπολογισμένο σημείο ΒΜΙ(17,95) και της ηλικίας(5,6ετών) το σημείο τομής αυτών.  Το σημείο αυτό στην περίπτωση του παραδείγματος βρίσκετε ανάμεσα 85η και 95η εκατοστιαία θέση (ή το z-score ανάμεσα +1 και +2), οπότε το παιδί είναι υπέρβαρο.

Εκτυπώστε για αγόρια το διάγραμμα BMI-για-ηλικία 

Β.)Αν έχετε ένα κορίτσι ηλικίας 12 ετών και 6 μηνών, με ύψος 1,64m και βάρος 47kg
υπολογίζετε το BMI= Βάρος/ύψος x ύψος= 47/1,64x 1,64=47/2,6896 = 17,4747

Στο διάγραμμα κορίτσι ΒΜΙ-για ηλικία προσδιορίζουμε με την βοήθεια των κάθετων νοητικών γραμμών από το υπολογισμένο σημείο ΒΜΙ(17,47) και της ηλικίας (12,6 ετών) το σημείο τομής αυτών.  Το σημείο αυτό στην περίπτωση του παραδείγματος βρίσκετε ανάμεσα 3η και 85η εκατοστιαία θέση (ή το z-score ανάμεσα +1 και -2), οπότε το παιδί έχει κανονικό βάρος.

Εκτυπώστε για κορίτσια το διάγραμμα ΒΜΙ-για-ηλικία

Επειδή στην ηλικία αυτή η αξιολόγηση είναι δύσκολη, λόγω του ότι τα παιδιά μεγαλώνουν και έχουν μία απρόβλεπτη ανάπτυξη θα ήταν καλύτερο να συμβουλευτείτε τον παιδίατρο ή τον διαιτολόγο σας, έτσι ώστε να μπορεί να προσδιορίσει με ακρίβεια αν το παιδί είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο.

Για περισσότερες πληροφορίες (my-diet.gr) 

Τι σημαίνει μία Ισορροπημένη Διατροφή; (από my-diet.gr)

Μία ισορροπημένη διατροφή εκτός από το ενεργειακό ισοζύγιο συμπεριλαμβάνει και  μεγάλη ποικιλία τροφίμων έτσι ώστε να έχουμε το σωστό αποτέλεσμα.

Ο παρακάτω πίνακας του WHO και FAO περιγράφει την αναλογία των διάφορων πηγών ενέργειας μίας ισορροπημένης διατροφής ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος της πρόκλησης χρόνιων ασθενειών από μία ανεπαρκή πρόσληψη αυτών[1].

 

 

Οι στόχοι πρόσληψης των
θρεπτικών συστατικών
 

Διαιτητικοί Παράγοντες Στόχοι (επί της % της συνολικής ενέργειας ή τιμές)
Συνολικά Λιπαρά

Kορεσμένα λιπαρά οξέα

Πολυακόρεστα λιπαρά οξέα

ω-6 Πολυακόρεστα λιπαρά οξέα

ω-3 Πολυακόρεστα λιπαρά οξέα

Trans λιπαρά οξέα

Μονοακόρεστα λιπαρά οξέα

15-30%

<10%

6-10%

5-18%

1-2%

<1%

Από την διαφορά

Συνολικοί Υδατάνθρακες

ελεύθερα σάκχαρα

50-75%

<10%

Πρωτεΐνες 10-15%
Χοληστερίνη <300mg
Αλάτι < 5 g
Φρούτα και λαχανικά >= 400 g ημερησίως
Φυτικές Ίνες >20g
Μη-αμυλούχοι Υδατάνθρακες >25 g

Υπολογίζεται από ως: συνολικά λιπαρά – (κορεσμένα λιπαρά οξέα+ πολυακόρεστα λιπαρά οξέα + trans λιπαρά οξέα)

Ο όρος ”ελεύθερα σάκχαρα’ ‘αναφέρεται σε όλους τους μονοσακχαρίτες και δισακχαρίτες που προστίθενται στα τρόφιμα από τον κατασκευαστή, μάγειρα ή τον καταναλωτή, καθώς και τα σάκχαρα που υπάρχουν εκ φύσεως στα σιρόπια μέλι και χυμούς φρούτων.

 

 

 

Πηγές:

[1]Report of the joint WHO/FAO expert consultation (2003), Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases, WHO Technical Report Series, No. 916 (TRS 916)
<http://www.who.int/dietphysicalactivity/publications/trs916/download/en/index.html>

 

 

Θα πρέπει να προσέχουμε το βάρος των παιδιών μας;

Το βάρος των παιδιών πρέπει να το προσέξουμε στην παιδική ηλικία, επειδή υπάρχει αυξημένος κίνδυνος τα παιδιά που είναι υπέρβαρα να γίνουν ή να μείνουν υπέρβαρη και ως ενήλικες. [18]

Ακόμη περισσότερο θα πρέπει να προσέξουμε όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό παχυσαρκίας. Ο κίνδυνος εμφάνισης υπέρβαρου ή παχύσαρκου παιδιού είναι ιδιαίτερα αυξημένος με οικογενειακό ιστορικό παχυσαρκίας.  [2] Αυτή η αύξηση του κινδύνου οφείλετε κυρίως στο οικογενειακό περιβάλλον και στην οικογενειακή προδιάθεση.

Επίσης, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η παχυσαρκία στην παιδική και εφηβική ηλικία συνδέετε με άμεσους κινδύνους για την υγεία, όπως υψηλή πίεση, υψηλά επίπεδα χοληστερόλης, διαβήτη τύπου ΙΙ, μεταβολικά νοσήματα, ορθοπεδικά προβλήματα, καθώς και με κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα( διάκριση και χαμηλή αυτοεκτίμηση). Οι κίνδυνοι αυτοί για την υγεία μπορεί να έχουν μακροχρόνιες συνέπειες για τα παιδιά και τους εφήβους και να συνεχίζουν να τους επηρεάζουν και μετά την ενηλικίωση τους.  [11]

 

 

 

[2] Tanja V.E. Kral, Erin M. Rauh, 2010.Eating behaviors of children in the context of their family environment. Physiology & Behavior, 100 (2010), pp.567-573

http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0031938410001897

[11] CDC (Center for Disease Control and Prevention). School Health Guidelines to Promote Healthy Eating and Physical Activity(2011). Morbidity and Mortality Weekly Report. Vol. 60/ No. 5, accessed 23 September 2011. pp.5

[18] Serdula et al. (1993) M.K. Serdula, D. Ivery, R.J. Coates, D.S. Freedman, D.F. Williamson and T. Byers, Do obese children become obese adults? A review of the literature. Preventive Medicine,  22  (1993), pp. 167–177.

Είναι η διατροφή υπεύθυνη για υπέρβαρα ή παχύσαρκα παιδιά και έφηβους;

Η αυξημένη πρόσληψη τροφίμων έχει αποδειχθεί ότι οδηγεί στην αύξηση του δείκτη μάζας σώματος (BMI), δηλαδή στην αύξηση του βάρος [7]
Οι διατροφικοί παράγοντες που μπορεί να επιδρούν θετικά στην αύξηση του βάρος κατά την παιδική ηλικία σύμφωνα με την έκθεση «Διαιτητικές οδηγίες για Αμερικανούς του 2010» είναι [24]:

– η ενεργειακή πυκνότητα της διατροφής((διατροφή με τρόφιμα υψηλής ενεργειακής πυκνότητας)

–  η συνολική ενεργειακή πρόσληψη(μεγαλύτερη ενεργειακή πρόσληψη σε σχέση με την καταναλωμένη ενέργεια)

– η ποσότητα λιπαρών της διατροφής

– τα ζαχαρούχα ποτά (π.χ. ζαχαρούχα αναψυκτικά, ζαχαρούχοι χυμοί)

– η μη ή μικρή κατανάλωση φρούτων ή λαχανικών

 

 

 

 

 

[7] Rolland et al., 1996 K. Rolland, D. Farnill and R.A. Griffiths. Children’s perceptions of their current and ideal body sizes and body mass index. Perceptual and Motor Skills,  82  (1996), pp. 651–656. (BMIhttp://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S019566630500108X

[24] CDC (Center for Disease Control and PreventionReport). Report of the Dietary Guidelines Advisory Committee on the Dietary Guidelines for Americans, 2010. Morbidity and Mortality Weekly Report. Vol. 60/ No. 5, accessed 23 September 2011. pp.5 http://www.cnpp.usda.gov/Publications/DietaryGuidelines/2010/DGAC/Report/2010DGACReport-camera-ready-Jan11-11.pdf

 

Πώς πρέπει να το διαχειριστούμε το βάρος

Δεν θα πρέπει να προτρέπουμε υπέρβαρα παιδιά ή υπέρβαρους έφηβους στην απώλεια βάρους , αλλά στο να μην αυξήσουν το βάρος. Τα παιδιά επειδή βρίσκονται στην ανάπτυξη μπορούν με την υιοθέτηση υγιεινής συμπεριφοράς(συνήθειες) όπως είναι η φυσική άσκηση και η ισορροπημένη διατροφή να αποκτήσουν το φυσιολογικό τους βάρος. Οπότε θα πρέπει να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τις συνήθειες και τις συμπεριφορές τους, οι οποίες αποτελούν ένα από τους σημαντικότερους παράγοντες για την αύξηση του βάρος.
Για παιδιά ή εφήβους που έχουν παχυσαρκία ή είναι ελλιποβαρής θα ήταν καλύτερο να συμβουλευτείτε το ιατρό σας ή κάποιο διαιτολόγο.

 

[7] Rolland et al., 1996 K. Rolland, D. Farnill and R.A. Griffiths. Children’s perceptions of their current and ideal body sizes and body mass index. Perceptual and Motor Skills, 82 (1996), pp. 651–656. (τοείδαπαράγραφο BMIhttp://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S019566630500108X

Η επιρροή του οικογενειακού περιβάλλοντος

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά(για ηλικίες 4-6) τρώνε αυτά που τους δίνουμε [23], οπότε θα πρέπει να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τις οικογενειακές συνήθειες και συμπεριφορές .Οι συνήθειες των γονέων παίζουν σημαντικό ρόλο στην διατροφική πρόσληψη και στο βάρος των παιδιών. [16]   Την μεγαλύτερη επιρροή όμως την έχουν οι μητέρες, οι οποίες είναι αυτές που ανησυχούν περισσότερο για την διατροφή των παιδιών τους. [19]

Η ενεργή συμμετοχή των γονέων στην προσπάθεια των παιδιών στην μείωση ή στην μη περαιτέρω αύξηση του βάρους έχει καλύτερα αποτελέσματα, όταν η προσπάθεια αυτή γίνεται μία οικογενειακή υπόθεση [1]. Η υιοθέτηση της ισορροπημένης  διατροφής και η συμμετοχή στην φυσική άσκηση όλης της οικογένειας αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την επιτυχή έκβαση της προσπάθειας του παιδιού ή του εφήβου.

Παράλληλα δεν θα πρέπει να απαγορεύονται τρόφιμα, επειδή γενικά  η απαγόρευση αυξάνει την επιθυμία προς το απαγορευμένο και οπότε δημιουργεί όχι μόνο αύξηση πρόσληψης της συγκεκριμένης τροφής αλλά και μία αύξηση στην ποσότητα αυτής. [17]  Μην απαγορεύετε τελείως τα γλυκά ή τα γεύματα από φαστ φουντ απλά περιορίστε την συχνότητα αυτών.

Τέλος μη πιέζεται τα παιδιά να φάνε κάποια τρόφιμα όπως φρούτα και λαχανικά, θα πετύχετε το αντίθετο. [20] Ενώ αν δεν τα πιέσετε και απλός τους τα προσφέρετε η αντίδραση των παιδιών θα είναι μικρότερη. Δεν χρειάζεται να απογοητεύεστε όταν δεν θέλει να δοκιμάσει κάτι καινούργιο, χρειάζεται χρόνο, απλά αν μπορείτε κάντε και άλλες προσπάθειες. Να συμπεριλάβετε και το παιδί σας στην διαδικασία προετοιμασίας του γεύματος, αυτό θα μειώσει την αντίσταση του να δοκιμάσει κάτι καινούργιο. Το σημαντικότερο όμως είναι να μην αντιδράτε σε παράπονα του παιδιού σας για κάτι καινούργιο που δεν θέλει να δοκιμάσει φάτε το εσείς και αφήστε να σκεφτεί το παιδί. Αφού οι γονείς λειτουργούν ως πρότυπο γι’ αυτά, και θα κάποια στιγμή θα φάει ότι βλέπει να τρώνε και αυτοί.

Κλείνοντας πρέπει να προτρέπουμε τα παιδιά και τους εφήβους να τρώνε πρωινό, επειδή αυτό επιδρά θετικά στην υγεία και στις γνωστικές ικανότητες  αυτών. [21] Είναι ποιο εύκολο για το παιδί να κάνει συνήθεια δικιά του όταν βλέπει στην καθημερινότητα του τους γονείς του να τρώνε πρωινό. [22]

 

 

Υποστηρίξτε την ψυχολογία των παιδιών

Πάρτε την τυχόν πίεση που αισθάνονται τα παιδιά από τα πρότυπα που έχει δημιουργήσει το κοινωνικοπολτισμικό περιβάλλον .Τα υπέρβαρα παιδιά έχουν συνήθως χαμηλότερα επίπεδα αυτοεκτίμησης και μίας γενικής δυσαρέσκειας λόγω της απόκλιση από αυτά τα ιδανικά.[8] Βοηθήστε τα παιδιά σας. Χρειάζονται την υποστήριξη, την αγάπη, την αποδοχή και την ενθάρρυνση σας για να μειώσουν την δυσαρέσκεια και να αποκτήσουν αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση.

Παράγοντες που σχετίζονται με την πρόληψη της παχυσαρκίας στα παιδιά[24]

 

  • Η ενεργειακή πρόσληψη να είναι ισορροπημένη με τις δαπάνες (απαιτήσεις)
  • Μεγάλη μείωση των προσλαμβανόμενων ζαχαρούχων αναψυκτικών
  • Αυξημένη πρόσληψη φρούτων και λαχανικών
  • Μικρότερες ποσότητες χυμών φρούτων, ιδιαίτερα για τα υπέρβαρα παιδιά
  • Μικρότερες μερίδες τροφίμων και αναψυκτικών
  • Την μείωση κατανάλωσης γευμάτων γρήγορου έτοιμου φαγητού (φαστ φουντ)
  • Η πρόσληψη του πρωινού
  • Λιγότερες ώρες μπροστά στην οθόνη (Η/Υ, τηλεόραση)
  • Οι περισσότερες ώρες φυσικής δραστηριότητας

 

 

 

[24] CDC (Center for Disease Control and PreventionReport). Report of the Dietary Guidelines Advisory Committee on the Dietary Guidelines for Americans, 2010. Morbidity and Mortality Weekly Report. Vol. 60/ No. 5, accessed 23 September 2011. pp.5 http://www.cnpp.usda.gov/Publications/DietaryGuidelines/2010/DGAC/Report/2010DGACReport-camera-ready-Jan11-11.pdf

 

 

Αλλάξτε τις συνήθειες των παιδιών και την σχέση αυτών με την υγιεινή διατροφή

Πρέπει να παρέχονται σε αφθονία λαχανικά και φρούτα, όταν υπάρχουν φρούτα και λαχανικά στο σπίτι έχουμε αύξηση της πρόσληψης αυτών [10].

-Δώστε χρώμα στα πιάτα με φρούτα και λαχανικά, έχει αποδεχθεί ότι τα διάφορα χρώματα σε ένα πιάτο επηρεάζει θετικά την πρόσληψη. Έτσι σε ένα πιάτο βάλτε ρόγες σταφυλιών, κομμάτια μήλου, κομμάτια αχλαδιού.

-Πρέπει να αυξηθεί το μέγεθος των μερίδων των φρούτων και των λαχανικών και ταυτόχρονα να μειωθεί το μέγεθος των μερίδων όπως των γλυκών και φαστ φουντ. Το μέγεθος των μερίδων επηρεάζει την πρόσληψη των τροφίμων όποια και αν είναι η γεύση.[12]

-Πρέπει να τοποθετήσουμε τα γλυκά σε μη ορατά και δύσκολα προσβάσημα σημεία στο σπίτι. Επειδή όσο πιο μεγαλύτερο κόπο πρέπει να καταβάλουμε για να φτάσουμε στα γλυκά τόσο μειώνεται και η πρόσληψη αυτών, ακόμη όσο πιο πολύ βλέπουμε τα γλυκά τόσο αυξάνετε η ζήτηση για αυτά και τελικός η πρόσληψη αυτών.[13]

-Δεν πρέπει να τρώμε βλέποντας τηλεόραση, θα πρέπει να τρώμε πάντα στο τραπέζι. Έχει παρατηρηθεί ότι βλέποντας τηλεόραση έχουμε την αύξηση των προσλαμβανόμενων τροφίμων. [14,15]

 

 

 

 

[10] Neumark-Sztainer D, Wall M, Perry C, Story M. Correlates of fruit and vegetable intake among adolescents. Findings from Project EAT. Prev Med 2003;37:198–208.
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0091743503001142

[12] Brian Wansink PhD, Junyong Kim PhD. Bad Popcorn in Big Buckets: Portion Size Can Influence Intake as Much as Taste. Journal of Nutrition Education and Behavior, 37(2005), pp242-245.http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1499404606602789

[13] James E Painter, Brian Wansink, Julie B Hieggelke. How visibility and convenience influence candy consumption. Appetite , 38(2002), pp. 237-238. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S019566630290485X

[14] Mitsuru Shimizu, Brian Wansink. Watching food-related television increases caloric intake in restrained eaters. Appetite, 57(2011), pp. 661-664. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0195666311005472

[15] Jean L. Wiecha, PhD and Karen E. Peterson et.all. Impact of Television Viewing on Dietary Intake in Youth. Arch Pediatr Adolesc Med.,  160(2006),pp.436-442. http://archpedi.ama-assn.org/cgi/content/abstract/160/4/436

 

 

Φυσική δραστηριότητα παιδιών και η επίδραση αυτής

Τα χαμηλά επίπεδα σωματικής άσκησης αποτελούν ένα σημαντικό παράγοντα στην αύξηση της παχυσαρκίας στην Ευρώπη. Η παχυσαρκία μπορεί να εμφανιστεί και όταν η ενεργειακή πρόσληψη υπερβαίνει τις συνολικές καύσεις συμπεριλαμβανομένης σ’ αυτές και της φυσικής δραστηριότητας.[4]

Η φυσική δραστηριότητα μπορεί να προσφέρει:

-Βοηθάει σημαντικά στην διατήρηση ή την απώλεια βάρους

-Συμβάλει στην αύξηση των καύσεων, από την καύση θερμίδων μέσω της άσκησης

-Αυξάνει το βασικό μεταβολισμό από την αύξηση της μυϊκής μάζας

-Αλλάζει την διάθεση μας

-Οι αθλητικές δραστηριότητες συμβάλλουν στην δημιουργία κοινωνικών σχέσεων

-Βοηθάει στην απόκτηση αυτοπεποίθησης

-Αύξηση της φυσικής κατάστασης

-Ικανοποίηση και απόλαυση από την άσκησης

Σταδιακά θα πρέπει να αυξηθεί η διάρκεια, η συχνότητα και ηένταση της φυσική άσκηση μέσα στον χρόνο.

Ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας συστήνει για τη βελτίωση της καρδιο-αναπνευστικής και της μυϊκής ικανότητας, την υγεία των οστών αλλά και για την υγεία των καρδιαγγειακών και μεταβολικών βιοδεικτών υγείας[5,6]:

1. Τα παιδιά και οι νέοι ηλικίας 5-17 θα πρέπει να έχουν τουλάχιστον 60λεπτά μέτριας έως έντονης σωματικής δραστηριότητας καθημερινά.

2.Η σωματική δραστηριότητα μεγαλύτερη από 60 λεπτά παρέχει επιπρόσθετα οφέλη για την υγεία.

3. Το μεγαλύτερο μέρος της καθημερινής σωματικής άσκησης πρέπει να είναι αερόβια. Θα πρέπει να περιλαμβάνετε δραστηριότητα έντονης έντασης και ασκήσεις που ενισχύουν τους μυς και τα οστά τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα.

Η σωματική άσκηση για νέους και παιδιά μπορεί να περιλαμβάνει το παιχνίδι, αθλητικά παιχνίδια, αθλήματα, κουβάλημα, μικροδουλειές, φυσική αγωγή ή προγραμματισμένη άσκηση με την οικογένεια, στο σχολείο του ή από άλλες κοινοτικές δραστηριότητες.

 

[4] Physical activity and health in Europe:evidence for action. Geneva, WHO Regional Office for Europ, 2006.(http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0011/87545/E89490.pdf , accessed 23 September 2006). pp.6
[5]Global Recommendations on Physical Activity for Healt, World Health Organization, 2011.(http://www.who.int/dietphysicalactivity/physical-activity-recommendations-5-17years.pdf, accessed 23 September 2006).
[6] Global Recommendations on Physical Activity for Health, World Health Organization.(http://whqlibdoc.who.int/publications/2010/9789241599979_eng.pdf, accessed 23 September 2001).